Zdarzyło Ci się kiedyś powiedzieć, że jesteś bardzo zmęczony, mimo że tak naprawdę chodziło o niewyspanie? A może podczas diagnostyki lekarskiej specjalista pytał, czy często bywasz senny, a ty nie miałeś pewności, jak nazwać to, jak się czujesz po przebudzeniu? Bardzo często mówimy, że „budzimy się zmęczeni”, podczas gdy tak naprawdę czujemy się senni po nieprzespanej nocy. I oczywiście jest to poniekąd normalne, że w języku potocznym senność i zmęczenie często wrzucamy do jednego worka. Tymczasem w medycynie są to dwa odrębne zjawiska, które cechują inne mechanizmy oraz objawy, a co najważniejsze – także sposoby radzenia sobie z nimi.
Senność a zmęczenie – porównajmy oba zjawiska
Zacznijmy od najważniejszych różnic, by lepiej zrozumieć, co je odróżnia.
Czym jest zmęczenie?
Zmęczenie (z j. ang. fatigue) nie ma jednej uniwersalnej definicji, jednak najczęściej określa się je jako spadek wydolności fizycznej, psychicznej lub emocjonalnej, który wynika z wysiłku, przeciążenia lub wyczerpywania się zasobów energii.
Możesz je odczuwać na wiele sposobów! Na przykład:
- trudność w rozpoczęciu lub utrzymaniu aktywności,
- poczucie, że wysiłek wymaga znacznie więcej energii niż zwykle,
- niższa motywacja niż zwykle – mimo że próbujesz działać.
Zmęczenie może być spowodowane niedoborem snu. Co więcej, jest charakterystyczne m.in. dla chorób przewlekłych, w związku z czym bywa uznawane przez pacjentów za najbardziej dokuczliwy objaw na co dzień. Jednak u jego podłoża mogą leżeć dużo bardziej prozaiczne przyczyny, takie jak niedobór niektórych witamin.
Czym jest senność?
Senność (ang. sleepiness) ma prostszą definicję – to po prostu skłonność do zaśnięcia. Mierzy się ją obiektywnie np. testem MSLT (czas potrzebny do zaśnięcia w warunkach laboratoryjnych; po angielsku skrót rozwiniemy jako multiple sleep latency test).
Typowe przejawy senności to:
- częste drzemki w ciągu dnia,
- zasypianie lub bardzo duża potrzeba zaśnięcia w nieodpowiednich momentach (np. w pracy, w trakcie rozmowy, na filmie),
- ogólne problemy z koncentracją i czujnością.
I teraz ogromnie ważna informacja: senność jest czymś naturalnym dla człowieka! Pamiętaj w końcu, że jej przeciwieństwem będzie bezsenność, czyli jeden z głównych problemów związanych ze snem, często nazywany naszą chorobą cywilizacyjną. Każdy organizm potrzebuje snu. Senność zaczyna być problemem, gdy staje się patologiczna, a więc np. nadmierna – możemy tu mówić chociażby o narkolepsji.
Senność a zmęczenie. Poznaj najważniejsze różnice
Aby lepiej przedstawić Ci te kontrasty, przygotowaliśmy prostą tabelkę – po lewej znajdziesz informacje dotyczące zmęczenia, po prawej – senności.
| Zmęczenie | Senność | |
| Definicja | brak energii, trudność z podjęciem działania | chęć zaśnięcia |
| Możliwe przyczyny | nadmierny wysiłek, przeciążenie fizyczne lub psychiczne | brak snu lub zaburzenia snu |
| Objawy | trudność w rozpoczęciu/zakończeniu aktywności, wyczerpanie, spowolnione działanie, mniejsze skupienie | drzemki, niekontrolowane zasypianie, a nawet mikrosen |
| Jak mierzymy? | wywiad, skale subiektywne (np. FSS – Fatigue Severity Scale, po polsku skala nasilenia zmęczenia) | testy przeprowadzane przez specjalistów, bardziej obiektywne (MSLT, PVT), ale też wywiad |
| Możliwe rozwiązania | odpoczynek, regeneracja, redukcja obciążeń – i fizycznych, i psychicznych | większa ilość snu, leczenie zaburzeń snu |
Dlaczego warto rozróżniać te pojęcia?
Po co w ogóle wkładać wysiłek, by zrozumieć różnicę między sennością a zmęczeniem? Bo – choć z pozoru podobne – oba stany wymagają zgoła różnych działań! Bo na zmęczenie pomoże raczej odpoczynek, przerwa czy regeneracja organizmu (także w formie aktywności fizycznej), a na senność – wyrównanie deficytu snu czy ekspozycja na światło, dzięki której Twój organizm się dobudzi. O tym, jak dbać o higienę snu, pisaliśmy już wielokrotnie, np. w artykule Jak zadbać o dobry sen.
Dodajmy jeszcze, że jeśli Twoja senność wynika z niewłaściwej gospodarki melatoninowej w Twoim organizmie, możesz rozważyć jej suplementację – koniecznie po konsultacji z lekarzem. Jest to szczególnie istotne, jeśli problem trwa długo i utrudnia codzienne funkcjonowanie.
Dbaj o regenerację i spokojny sen, by odzyskać energię i koncentrację!
